Οταν έχεις από τη μία έναν καθηγητή πανεπιστημίου που σου δίνει όλες εκείνες τις επιστημονικές πληροφορίες , απλά και με χιούμορ , ώστε να κατανοήσεις το θέμα το οποίο παρουσιάζει και από την άλλη ένα λάτρη της έρευνας που με περίσσιο πάθος ερευνά την ιστορία του τόπου του ,τότε σίγουρα αυτή η ΄΄σύνοδος΄΄ των δύο ανδρών θα σου προσφέρει ένα αέναο ταξίδι , με επίκεντρο την αρχαία ιστορία του τόπου σου.
Αναφέρομαι στον καθηγητή της Αρχιτεκτονικής Σχολής κ. Ι. Στεφάνου και στον παλιό ναυτικό κ. Λούη Ρούσσο , που επί περίπου δύο ώρες μας καθήλωσαν , στο πρόσφατο διαπανεπιστημιακό σεμινάριο επιμόρφωσης για την ανάδειξη και αξιοποίηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς , που είχα την τύχη να παρακολουθήσω στην μονή Ιησουιτών στην Ανω Σύρο.
Η αλήθεια είναι ότι παρακολουθώντας τον κ. Λούη νομίζεις πως θα τον δεις εκεί , καθισμένο στο στόμιο του πηγαδιού, δίπλα στο μεγάλο φιλόσοφο Φερεκύδη , να του αποκαλύπτει μυστικά καλά κρυμένα. Μυστικά που μιλούν για τ΄ αστέρια του ουρανού αλλά και τις τροπές του ήλιου. Τέτοιο είναι το πάθος του ανθρώπου…
Το πηγάδι του Φερεκύδη
Οπως μας εξήγησε ο κ. Στεφάνου , πρόσφατη έρευνα του Ε.Μ.Π. έδειξε, ότι αυτό, που εδώ και πολλές δεκαετίες χρησιμοποιούν οι χωρικοί για την άντληση νερού στην περιοχή Σαν-Μιχάλη της Σύρου, δεν είναι πηγάδι για ύδρευση, ιδιαίτερα στη συγκεκριμένη θέση.. Δεν μπορεί να έφτιαξαν μια τέτοια κατασκευή, προκειμένου οι οικογένειες να παίρνουν νερό και μάλιστα με ιδιαίτερες δυσκολίες. Πρόκειται για τελειότατη πανάρχαια κατασκευή, ένα ηλιακό παρατηρητήριο, στο οποίο υπολογίζεται η φαινομένη κίνηση του Ήλιου καθ’ όλο το έτος, και σηματοδοτούνται με ακρίβεια οι εποχές, οι ισημερίες, οι τροπές κ.λ.π.
Η Σύρος βρίσκεται ακριβώς δυτικά της Δήλου , την περιγράφει στην ΄΄Οδύσσεια΄΄ ο πιστός χοιροβοσκός του Οδυσσέα Εύμαιος (του οποίου ο πατέρας του – Κτησίας- ήταν βασιλιάς εκεί) επισημαίνοντας, ότι εκεί τρέπεται ο Ήλιος: ΄΄Υπάρχει κάποιο νησί, που ονομάζεται Συρίη, αν κάπου το άκουσες, καθύπερθεν της Ορτυγίας΄΄ ( το αρχαίο όνομα της Δήλου).
Αμερικανοί επιστήμονες διεξήγαγαν προ ετών έρευνα, προκειμένου να εντοπίσουν τα καταλληλότερα σημεία στον πλανήτη από πλευράς ηλιακών συνθηκών, ώστε να
τοποθετήσουν τους δέκτες των δορυφορικών συνδέσεων. Τα αποτελέσματα της έρευνας κατέδειξαν ότι η μεγαλύτερη ηλιοφάνεια υπάρχει πάνω από τη Δήλο. Αυτό σημαίνει ότι οι αρχαίοι γνώριζαν πολύ καλά για τη γέννηση του Απόλλωνα σ΄ εκείνη την περιοχή κι ότι η Σύρος αποτελούσε ιδανικό τόπο για την παρακολούθηση της φαινομένης κίνησης του Ηλιου.
Στα τέλη του ιθ΄ αιώνα το αλέτρι ενός χωρικού, που έσκαβε στην περιοχή Σαν-Μιχάλη , στη θέση Ελληνικό, σκάλωσε σε μία πέτρα, τη σήκωσε και είδε ένα κατασκεύασμα σαν πηγάδι με σκάλες .. Φώναξε το Γάλλο πρόξενο, που παραθέριζε εκείνη την εποχή στο χωριό, ο οποίος του συνέστησε να μην το πειράξει, διότι κατά τη γνώμη του επρόκειτο για πανάρχαιο μνημείο της Προϊστορικής Περιόδου. Οι χωρικοί όμως άνοιξαν μια τρύπα, έβαλαν ένα μαγκάνι κι άρχισαν έκτοτε να βγάζουν νερό.
Αποτύπωση του πηγαδιού
Οπως εξήγησε ο κ. Στεφάνου το πηγάδι , έως εκεί που είναι προσπελάσιμο, αποτυπώθηκε και μελετήθηκε .Μάλιστα ό ίδιος κατέβηκε για την αποτύπωση . Ενδιαφέρον παρουσιάζει η κλίση των τοιχωμάτων, επειδή στο μεν φρέαρ είναι ισχυρότερη στη νότια πλευρά, μηδενιζόμενη σχεδόν προς την βόρεια (δηλαδή προς το μέρος του διαδρόμου), στον δε διάδρομο είναι ισχυρότερη στη δυτική πλευρά.
Όλη αυτή η κατασκευή του φρέατος με τη μνημειώδη είσοδο του λαξευμένου βράχου δεν μπορεί να δικαιολογεί, ότι έγινε για την άντληση ύδατος από τους ελάχιστους κατοίκους της περιοχής· εξ άλλου η κατασκευή δεν είναι καθόλου εργονομική: Το τελευταίο σκαλοπάτι για παράδειγμα είναι τόσο στενό, που δεν χωράει πόδι ανθρώπου να πατήσει, παρά μόνο πλάγια. Δηλαδή, αν κάποιος ήθελε να πιάσει νερό, θα έπρεπε να γυρίσει πλάγια σε πολύ στενό χώρο. Ο διάδρομος δεν χωράει άνθρωπο με μια υδρία στον ώμο. Γιατί να κάνουν μια τόσο μεγάλη κατασκευή, τόσο λεπτομερή και τόσο ακριβή, και να δυσκολεύεσαι να βάλεις νερό και να μεταφέρεις την υδρία; Ένα από τα σκαλοπάτια έχει μια μικρή εγκοπή, η οποία είναι ό,τι χειρότερο, για να πέσει ένας άνθρωπος, που κατεβαίνει. (Στο συγκεκριμένο σκαλοπάτι προσπίπτει το φως του Ήλιου, συγκεκριμένη εποχή του χρόνου) . Σε διάφορες εποχές του χρόνου το νερό υπερβαίνει το στηθαίο και καλύπτει τα τρία πρώτα σκαλοπάτια, οπότε η άντληση νερού γίνεται ακόμα δυσκολότερη.
Ο κ. Στεφάνου αναφέρθηκε με χιούμορ και σ΄ ένα περιστατικό το οποίο συνέβει κατά την αποτύπωση του πηγαδιού . Οπως είπε , είχε εντοπίσει ένα αντικείμενο, το οποίο ανέσυρε και το παρέδωσε στον καθηγητή κ. Κορρέ , ο οποίος ήταν παρών στην έρευνα . Ο κ. Κορρές κοιτώντας το εύρημα είπε χαριτολογώντας: ”O κατασκευαστής του ζει ακόμη”. Τόσο παλιό ήταν το εύρημα. Οπως ειπώθηκε από τον κ. Στεφάνου , ΄΄κάποιος΄΄ έριξε το συγκεκριμένο ειδώλιο στο πηγάδι για να δοκιμάσει τους ερευνητές.
Κυκλαδικά ειδώλια: περιμένοντας τον Ηλιο…
Από την πλευρά του ο κ. Λούης Ρούσσος εξήγησε ότι : Τα κυκλαδικά ειδώλια κάνουν ακριβώς την ίδια δουλειά, που κάνει το Ηλιοτρόπιο, είναι όμως φορητά και εύκολα στη χρήση τους. Τα χρησιμοποιούσαν, για να μετρούν το χρόνο, να γνωρίζουν πότε αρχίζει και πότε τελειώνει κάθε εποχή για σπορά, θερισμό κ.τ.λ. στην περιοχή των Κυκλάδων.
Τα ειδώλια περιμένουν με σταυρωμένα χέρια, ποιά στιγμή θα έρθει ο Ήλιος στα μάτια τους. Οι εποχές οριοθετούνται ανάλογα με το ύψος και την κλίση του κεφαλιού τους: Η κλίση του κεφαλιού του αριστερού στην φωτογραφία ειδωλίου είναι 28°. Σε αυτό το ύψος είναι ο Ήλιος το μεσημέρι στις 21 Δεκεμβρίου (χειμερινό ηλιοστάσιο). Το δεύτερο από αριστερά ειδώλιο έχει κλίση κεφαλιού 52°. Εκεί βρίσκεται ο Ήλιος στις ισημερίες. Το κεφάλι του τρίτου από αριστερά ειδωλίου έχει κλίση 70° και σημαδεύει, όπως κι ένα σκαλοπάτι του Ηλιοτροπίου, την αρχή και το τέλος του καλοκαιριού (13 Μαΐου και 3 Αυγούστου). Το κεφάλι του καθιστού ειδωλίου έχει κλίση 76° και σημαδεύει το θερινό ηλιοστάσιο, τη μέση του καλοκαιριού. Και όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε….Τα εγκυμονούντα κυκλαδικά ειδώλια αντιστοιχούν στην εποχή μεταξύ 3ης Αυγούστου και 21ης Σεπτεμβρίου, όταν η Γη «εγκυμονεί». Το εικονιζόμενο εγκυμονούν ειδώλιο σηματοδοτεί αυτή την εποχή και με κλίση κεφαλιού 52° αναμένει τις ακτίνες του Ήλιου της φθινοπωρινής ισημερίας, που θα σημάνουν το τέλος της εποχής και την αρχή του φθινοπώρου.
Η εξαιρετική λιθοδομή της κατασκευής, που αποτελεί το μοναδικό αντικειμενικό στοιχείο, επί του οποίου μπορεί να στηριχθεί μια χρονολόγηση, σε συνδυασμό με την παράδοση, σύμφωνα με την οποία ο Φερεκύδης μελετούσε σε μια σπηλιά τις κινήσεις του Ήλιου, οδήγησε στο συμπέρασμα, ότι ίσως ο Φερεκύδης να ήταν ο κατασκευαστής του έργου. Ήταν όμως ο Φερεκύδης ο πρώτος, που κατασκεύασε ένα τέτοιο έργο, η προϋπήρχε ανάλογη επιστημονική παράδοση στη Σύρο; Ο Αρίσταρχος ο Σαμόθραξ, ο οποίος ήταν διευθυντής της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης κατά τους Ελληνιστικούς Χρόνους και που θεωρείται ως ο νεώτερος αναλυτής και ερμηνευτής των Ομηρικών Επών, αναφέρει, ότι την Ομηρική Εποχή υπήρχε ηλιοσπηλιά στη Σύρο, με την οποία μετρούσαν τις τροπές του Ήλιου.
Τελειώνοντας την παρουσίασή του ο κ. Λούης και κρατώντας ένα τηγανόσχημο (φωτο – είναι αυτό που βρέθηκε στη Σύρο ) εξήγησε την πιθανή χρηστικότητά του. Οτι δηλ. χρησίμευε ως πυξίδα και έδειχνε το μαγνητικό και αστρικό βοριά και ακόμη το γεωγραφικό πλάτος της Σύρου (περίπου 38 μοίρες) και δεν ήταν αντικείμενο για να καθρεπτίζονται οι μορφονιές των Κυκλάδων. Και αυτή η θεωρία όμως θέλει τη δική της έρευνα για να επιβεβαιωθεί ένας αιθεροβάμων . Προσωπικά λατρεύω αυτή τη λέξη. Αιθεροβάμων είναι αυτός που με το μυαλό του ταξιδεύει μακριά . Υποκλίνομαι κ. Λούη στο πάθος σας!
Αλήθεια, είναι ή δεν είναι το σπήλαιο του Φερεκύδη αυτό που βρέθηκε στο Σαν Μιχάλη; Ηταν ή δεν ήταν ο φιλόσοφος ο αρχικός κατασκευαστής του έργου; Ο βυθός του πηγαδιού θα μας αποκαλύψει τα μυστικά του!!!
Ράνια Πανταζή (Ουρανία Πανταζίδου)
visaltis.blogspot.
neaonline 